Монголын үндэсний музей үзсэн сэтгэгдэл

Бид өнөөдөр буюу 2015 оны 3-р сарын 5нд Монголын үндэсний музейгээр аяласан.

   Монгол улсын түүх, соёл, байгаль орчныг ард олон үзүүлэх таниулах зорилгоор 1924 онд монголын үндэсний музейн эх үүсвэр тавигджээ. 1950 оноос орон нутаг судлах улсын төв музей нэрээр олны танил болжээ. 1991 онд Монголын Үндэсний түүхийн музейг байгуулсан байна. Ийнхүү улсын төв төв музейн түүх  археологи, угсаатны зүйн цуглуулгуудыг үндэсний түүхийн музейд шилжүүлжээ Уг музей нь монголын нутагт хүн аж төрснөөс эхлэх бөгөөд өнөө үеийг хүртэлх түүхийг өгүүлэх олдвор, баримтыг агуулсан 3 давхар бүхий 10 танхим  50000 гаруй үзмэртэй үндэсний хэмжээний тэргүүлэх музейн нэг юм.

Үндэсний түүхийн музейн 10 танхимийн талаар өөрийн харсан бөгөөд ойлгосон зүйлсийг дурдъя:

I давхар

Танхим1. Эртний Монголын түүх

Хуучин чулуун зэвсгийн үеэс эхлэн хүрэл зэвсгийн үе хүртэлх түүх нь урт хийгээд сонирхол татахуйц түүхийн эхлэл юм. Монгол дахь чулуун зэвсгийн үе нь ойролцоогоор  800 000 жилийн өмнө эхэлж, хуучин, дунд, шинэ чулуун зэвсгийн үе хэмээн хуваагддаг. Эртний хүний амьдарч байсан бууц суурины дурсгал эдүгээ монголын бүх нутгаас олдож байна. Хүний хөгжлийн анхдагч эрин, энэ цаг үе монголын хээр талд хэрхэн хөгжиж өрнөж байсан талаар эртний түүхийн танхим дахь үзмэр, үзүүллэгээс дэлгэрэнгүй танилцлаа. Төмөр зэвсгийн үед хамаарах хадны сүг зургууд таалагдсан

1.         Хуучин чулуун зэвсгийн үе “Палеолит” МЭӨ 800000-12000 жилийн өмнө

2.       Дунд чулуун зэвсгийн үе: 12000-7000 жилийн өмнө

3.      Шинэ чулуун зэвсгийн үе (МЭӨ 7000 - 3000 жилийн өмнө)

4.      Хүрэл зэвсгийн үе (МЭӨ 3000- МЭ 300 жилийн өмнө)

  Танхим  2. Эртний улсуудын түүх

Музейн энэ танхимд монгол нутагт оршиж байсан монгол, түрэг угсааны эртний хаант улсуудын талаар үзүүлдэг бөгөөд монгол нутгаас олдсон эртний хотын туурийн дурсгал, археологийн олдвор, эртний улсуудын хаадын онгон тахилын байгууламж тэндээс илэрсэн ховор дурсгал энд байсан. Жишээ нь Хүннү, Хятан, Түрэг, Уйгар гэх мэт.

   Харамсалтайн зарим хэсэг засвартай байсан тул Хүнний гүрний талаар олж харж чадсангүй.Эдгээр улсуудын соёл аж ахуйд сэлэм, булш ,оршуула ,чулуун хөшөө, зэв ,сум нум, бичээс , сав суулга гэх мэт олон төрлийн үзүүлэн байснаас миний нүдэнд архи хийдэг сав болох гүц болон аяга нь сонирхолтойгоор онцгойлж туссан юм.

II давхар

           Танхим3. Уламжлалт хувцас гоёл чимэглэл

Тус танхим нь XVII-XX зууны үед хэрэглэж байсан монгол угсаатнуудын хувцас, эрэгтэй болон эмэгтэй хүмүүсийн хэрэглэж байсан гоёл чимэглэлийн зүйлс буюу өнөө үед яривал гоёж гоодохдоо хэрэглэдэг хувцас толгойн хэрэглэл байлаа. Монголчууд 1000 орчим төрлийн хэлбэр хийц бүхий малгайг эдэлдэг байсныг мөн мэдэж авсан. Энд 16 угсаатны хувцаснаас гадна “Төрийн ёслолын хувцас”,”Улирлын хувцас”, бөгөөд  хамгийн сонирхол татсан нь “ Энхрий хувцас” байлаа. Монгол гоёл нь ахуй хэрэглээний эдлэлээ үнэт эрдэнээр бүтээж, уламжлалт угалж, хээ чимэгээр баяжуулан өдөр тутамдаа хэрэглэдэг өвөрмөц онцлогтой байсан нь.Монгол эмэгтэйчүүдийн гоёл чимэглэл нь олон төрөлтэй, алт, мөнгө үнэт чулуугаар урладаг нандин чамин хийцтэй. 17-19-р зууны монгол эхнэрүүдийн толгойн боолт, хавчаар чимэглэл туйлын өвөрмөц хийгээд Гарьдын далавчтай адилхан хэлбэрээр гэзгээ зассан домогтой. Толгойн боолтын оройвч нь дундад эртний монгол хатдын богтаг малгайн уламжлалыг хадгалсан дээрээ жижиг дугуй тойрогтой, оройвчийг мөнгө, алтаар хийж шүр, сувд шигтгэн чимэглэсэн гоёл нь ихэд анхаарал татсаан.

Тэр үеийн эрэгтэйчүүдийн гоёл нь: хөөрөг, даалин, гаанс, хэт хутга, тамхины уут бол, эмэгтэйчүүдийн гоёл нь: толгойн болт, санчиг, ээмэг, энгэрийн мөнгөн гуу, таван саваагүй зэрэг байв.( “Энхрий хувцас” энэ нь байнга өвчин ороодог хүүхэддээ зориулж хийдэг байсан хувцас )

III давхар

    Танхим 4. Монголын эзэнт гүрэн

Тус танхим нь монголын түүхийн сэргэн мандлын үе эзэнт гүрний түүхийг өгүүлэх бөгөөд ханлиг улсын үе, Их Монгол улс, Эзэнт гүрэн хэмээх сэдэв дор багтаан эд үеийн түүхэн үзмэрийг байрлуулсан байна. Монголын эзэнт гүрэн үзүүллэгийн танхим дахь үзмэрүүд нь монголын эзэнт гүрний үеийн гайхамшигт түүхийн гэрч болсон археологийн олдворууд, цэргийн хувцас хэрэглэл, эртний хотын тууриас олдсон эд өлөг, олдвор, хаадын дипломат харилцааны баримт, болон тухайн үеийн Их Монгол улсын нийслэл хотыг сэргээн хийсэн загвар зэрэг олон сонирхолтой үзмэрээс бүрдсэн байсан.Мөн бидний бахархан, хүндэтгэж шүтэж явдаг Чингис хаан болон түүний угсаа залгамжлагчдын улс орны талаар болоод соёл, ёс заншил, болон дайн ба энх амгалангийн бэлгэдэл болох Хар, Цагаан сүлд , цэрэг жанжны хуяг дуулга, нум сум зэрэг зүйлсийг өөртөө багтаасан байлаа. Үзмэрүүдээс жишээ татвал : “Хар болон Цагаан сүлд”, “Шаазан ваар сав”,  “Чингисийн чулууны бичиг”, “Хүрэл пайз болон Мөнгөн гэрэгэ”, “Зоос”, хийгээд “МНТ” “Чингисийн чулууны бичиг” энэ нь Буха- Сочихайд зориулан бичсэн Чингисийн хэлсэн үгс зэрэг нь надад огшиж монголоороо бахархах сэтгэгдэл төрүүлсэн.

  Танхим 5. Монголын уламжлалт соёл

Монголчуудын манжийн эрхшээлд байсан 200 гаруй жил бол монголын түүхэн дэх хамгийн хэцүү хар үе байсан. Энэхүү хүнд хэцүү үеийн тухай энэ танхимд бий. Монголчууд тусгаар тогтнолынхоо төлөө шаргуу тэмцсээр 1911 онд Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал өрнүүлж Чин улсын эрхшээлээс ангижрсан. Энэ үед монголд хүчтэй дэлгэрсэн шарын шашны нөлөөгөөр монгол эрдэмтэн лам нар гүн ухааны шидвэр бүтээлээ туурвижээ. Шашин дэлгэрэлтийг дагаад монгол урчуудын ур ухаан, гараар баригдсан олон тооны сүм хийд баригдаж, сүм хийдээр төвлөсөн оюун соёлын хөгжил харьцангуй сайн хөгжиж байжээ. Энэ нь уран баримал, барилга хйигээд дорно дахинаа алдаршсан таван ухааны эрдэм ухаан дэлгэрч монголын соёлын хөгжил баяжсаар байв. Энэ үеийн баримт нь зураг сэлт, гав дөнгө гэх мэтээр илэрсэн энэхүү танхимд бий.

Мөн танхим нь ерөнхийдөө монголчуудын шүтлэг мөргөл, бичиг үсгийг илтгэх ном судар, хөгжмийн зэмсэг, болон уламжлан ирсэн тоглоом наадгайг илтгэх сонирхолтой танхим байлаа. Жишээ нь:”Оньсон тоглоом” , “Алаг мэлхий”, “Эрийн гурван наадмыг илтгэх олдвор”, “Хуучир, шанз, ятга” зэрэг болно.

    Танхим6. Монголын уламжлалт аж ахуй

 Тус үзүүлэнгийн танхимд уламжлалт тоглоом, гар урлалын бүтээлийн дээжис, ном хэвлэлийн технологи, хөгжим, хөгжмийн зэмсгийн төрлүүдийг дэлгэсэн. Мөн монголчуудын шашин, мөргөлийн хэлбэр, эд хэрэглэлийг энэ танхимаас харна. Нүүдэлчин монголчуудын эртний мөргөл бөөгийн мөргөл уламжлалт зан үйлийн утга агуулга, мөн чанар, өнөөдөр ч хүмүүс бөө, тэнгэр, өвөг дээдсийн сүнс сүлдийг шүтэх уламжлалаа хадгалсаар байгаа нь энэ танхимиин баримал болон бусад зүйлсээс илт.Тэрчлэн монгол орноо гурвантаа дэлгэрсэн бурхны шашин монголчуудын оюуны амьдралд хэрхэн нөлөөлсөн, шашны урлагийн бүтээл, хожуу дэлгэрэлтийн үе 16-19-р зууны шарын шашин дэлгэрэлтийн үед монгол урчуудын ур ухаан, гараар баригдсан олон тооны сүм хийдийн талаар болон бусад мэдээллийг багтаасан үзүүллэг үзлээ.   

Мөн энэ танхим нь гадаадын жуулчдад бидэнд эртнээс уламжлаж, өвлөж ирсэн нүүдэлчин соёл болох нүүдэлчдийн гэр сууц, мал аж ахуй хийгээд газар тариалан, ан агнуурын соёлыг харж болох юм гэж ойлгосон.

     Танхим 7. Манжийн эрхшээлийн үеийн Монгол улс /XVII-XX зуун/

Энэхүү танхим нь Монгол улсын XVII-XX зуун буюу Манжийн эрхшээлд байсан олонхийн хэлдгээр 200 жилийн дарлалыг тодоор харуулж чадах танхим байлаа. Уг танхимд тэр үед хэрэглэж байсан тамга тэмдэг, зоос, эрүү шүүлтийн хэрэгсэл зэрэг түүхийн баримтууд байрлана.

     Танхим 8. Богд хаант улс /1911-1920/

Энэ танхим нь Манжийн дарангуйллын эсрэг босч тусгаар тогтнолоо олж авсан үеийн талаар буюу эрх чөлөөний талаарх тэмцлийг агуулсан байсан бөгөөд Монголын ард түмэн эрх чөлөөгөө олж аван шашин төрийг хослуулж, Богд хаант төрийг байгуулсан түүхийг харуулна. Мөн тус танхимаас жуулчид ч төдийгүй монголчууд тэр үеийн улс төрийн зүтгэлтнүүдийн эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлсийг харах боломжтой.

     Танхим 9. Социализмын үеийн Монгол /1921-1989/

Тус танхим нь 1921 оны ардын хувьсгалаас 1980 оны сүүл үеийн тусгаар тогтносон улсын түүх болон улс төрийн хувьд бусад орнуудтай дипломат харилцаа тогтоосон түүх, болон түүхэн хүмүүсийн эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлс, бичиг баримт, улсын мөнгөн тэмдэгт зэргийг өөртөө агуулсан сонирхолтой танхим байлаа.

     Танхим 10. Ардчилал шинэчлэлийн үе /1990 оноос одоог хүртэл/

Монголчуудын ардчиллын төлөө тэмцэж буй дүр зургийг үнэхээр тод харуулж чадсан мэт санагдсан. Яг л тэр үед байгаа мэт дуу чимээ, гэрэл зураг нь амьд мэт мэдрэмж төрүүлж байлаа. Монгол орныг хөгжил дэвшлийн замд оруулсан 1990 оны ардчилсан шинэчлэлт нь Монгол дахь өөрчлөлт шинэчлэлтийг эргэлт буцалтгүй болгож, ардчилсан нийгэм байгуулах явцыг түргэтгэсэн 20-р зууны Монголын түүхэн дэх улс төрийн томоохон үйл яюц болох 1911-1912 он, 1921 оны түүхэн үйл явдлын шууд үргэлжлэл нь байв.

  Дүгнэлт

 Энэхүү музейг үзэхэд сонирхолтой зүйлс,таалагдсан зүйлс ч их байлаа.Ерөнхийдөө уг музейг үзсэнээр Монгол улсын түүх соёлыг тэр үед нь амьдарч үзсэн юм шиг л мэдэрдлээ. Мөн хамгийн ихээр сэтгэлдээ ойлгож авсан зүйл нь “Бидний өвөг дээдэс хойч үеийнхээ төлөө алдаатай, оноотой ч тэмцэж мөн эх орныхоо төлөө хийсэн зүйл нь дэндүү их атал одоо бидний хийж байгаа зүйл нь үүний эсрэг байгаа мэт санагдах юм. Ингээд сүүлд нь мэдэрсэн зүйл бол Монгол гэдэг улс үнэхээр агуу түүхтэй агуу улс юм шүү эх орноо хайрлан хамгаалах ёстой” гэдгийг ойлголоо. Мөн энэхүү ажлыг гүйцэтгэснээр бид номноос уншиж, лекцэнд сонсож байсан бүхнээ бодит олдвор, шинжлэх ухааны баримт нээлт, архиологын малтлагын үр дүнгээс харсанаар илүү бодитой цаашид судлахад сонирхолтой болсон.